Từng bước nhập môn Nghiên cứu Khoa học xã hội” là một cuốn sách cung cấp cho độc giả các nhóm kỹ năng nghiên cứu trong Khoa học xã hội thông qua 72 bài giảng. Để giúp độc giả hiểu hơn về cuốn sách này, IPER đã tổ chức sự kiện ra mắt sách với chủ đề “Đổi mới dạy và học kỹ năng nghiên cứu Khoa học xã hội” với sự tham gia của TS. Phạm Hiệp (tác giả chủ biên) và các khách mời đặc biệt TS. Đinh Thị Thanh Vân (Phó Trưởng khoa chủ biên Khoa Tài chính – Ngân hàng, Đại học Kinh tế, ĐH QGHN), TS. Phan Quang Anh (giảng viên Khoa các khoa học liên ngành, ĐHQGHN), ThS. Dương Trọng Tấn (Tổ hợp giáo dục Agilead).
Buổi thảo luận dưới sự điều phối của Host Phan Quang Anh đã nhận được nhiều sự quan tâm của khán giả tham gia. Bắt đầu buổi thảo luận, anh Quang Anh đã đặt ra một câu hỏi cho tác giả Phạm Hiệp: “Nếu tôi có phải hơi đau xót một chút khi phải bóc màng co này ra thì chúng tôi sẽ nhận được gì?”
Tác giả Phạm Hiệp đã đưa ra những chia sẻ thú vị về ý tưởng của cuốn sách này.
“Mô hình của cuốn sách này được học hỏi từ sách nấu ăn. Khi tôi ấp ủ, không biết viết cuốn sách này như thế nào thì một lần khi đứng trước giá sách của bà xã, tôi lấy một cuốn sách nấu ăn của bà xã chỉ có 2 trang nhưng đầy đủ tất cả mọi thứ. Từ đó, tôi nghĩ cuốn sách của mình nên học theo mô hình này, vừa cụ thể, trực quan, gói gọn trong vài trang sách. Khi tôi làm cuốn sách này, tôi có ra một vài yêu cầu cho các bạn, viết gì thì gì, font chữ, co dòng,… làm sao để cho vừa 4 trang A4. Nếu viết quá 4 trang A4 thì nghĩa là bài giảng bị dài. Khi đó, tất cả sẽ phải quay trở lại để thiết kế lại bài giảng đó, tách làm đôi. Khi làm sách, do khổ sách nhỏ lại thì bài giảng đã bị tách ra làm 6 nhưng gốc thì một bài giảng chỉ trong 4 trang A4. Đây chính là ý tưởng đầu tiên của cuốn sách theo mô hình cookbook.
Thứ hai, cuốn sách phải có thiết kế. Sai lầm lớn nhất của người làm sách chính là nghĩ gì viết đấy. Nếu quý vị cầm cuốn sách thì ở trang cuối có sơ đồ bài học. Khi xuất bản thì trang sơ đồ bài học này đã làm tốn rất nhiều thời gian, độn rất nhiều chi phí sản xuất.
Theo sơ đồ bài học này, chúng tôi có 71 bài học và bài giảng số 0 thì tổng là 72 bài. Tại sao chọn số 72? 72 lấy ý tưởng từ 72 phép thần thông của Tôn Ngộ Không. Các bài giảng được thiết kế có các lớp LAN, theo chuỗi và có các bài học tiên quyết. Muốn học bài này thì nên học bài kia, nếu quý vị cảm thấy mình đã biết nội dung tiên quyết rồi thì có thể bỏ qua và học luôn sang bài tiếp theo. Tôi cũng nói, thiết kế sách nó phải phức tạp như thiết kế một chiếc ô tô hay một ngôi nhà. Vì, chúng ta động đến vấn đề tri thức, không cầm, không nắm được thì người viết phải thật sự cụ thể, rõ ràng, vì vậy, chúng tôi đã quyết liệt làm một sơ đồ bài học.
Mục lục sách được chia làm 6 phần, tương ứng với 6 nhóm kỹ năng quan trọng với từng bài nhỏ. Quá trình chọn bài nào là bài tiên quyết với bài nào là cả một quá trình thử và sai gắn liền với khoá học Research Coach. Đây có thể chưa phải bản cuối cùng, vì khi tái bản chúng tôi sẽ luôn luôn phải cải tiến liên tục để tạo ra sản phẩm tốt nhất.
- Từng bài học, quý vị sẽ thấy có mục tiêu bài học, mức độ khó, bài tiên quyết.
- Mục tiêu có time-bound. Để tạo cho mọi người kỳ vọng, “tôi sẽ học được gì trong bài giảng này?”.
- Các bài giảng chia theo mức độ khó, bao gôm: L1: mức độ cao (sinh viên năm 3, 4, giảng viên), L2: mức độ thấp (các em học sinh lớp 12, năm 1,2), All: bài giảng cho tất cả mọi người
- Cuối bài có các bài tập để thực hành cho học viên, sinh viên.
Cả cuốn sách, nó gắn với một triết lý chúng tôi rất tâm đắc, gọi là micro – researching (nghiên cứu vi mô). Cái này không mới mẻ trên thế giới, concept gốc của nó là micro – learning (học vi mô). Chúng ta đang sống ở thời đại mì ăn liền, thời đại của tiktok và bản thân của vấn đề học cũng rất phức tạp. Một mặt người học muốn cái gì phải nhanh, còn phía người dạy thì mình dạy dài quá thì người học cũng không hiểu. Vì vậy, chúng tôi đã đưa ra phương pháp micro – researching, gồm 2 phần: Training và Coaching
Thứ nhất là Training, các bài tập, bài giảng rất nhỏ dễ dàng giúp người học có thể thực hành, thực chiến ngay (ví dụ: làm một video < 4 phút, mà người nghe không cần xem, chỉ cần nghe cũng có thể làm được). Khi học thì không cần học hết nhưng học một phần là phải thực chiến ngay.
Phần hai, coaching, đã học thì phải làm dự án nghiên cứu ngay và mục tiêu là phải xuất bản được. Khi mình publish thì mình chịu sự đánh giá, review của đồng nghiệp. Với những bạn mới thì làm thế nào để các bạn có thể làm được? Các bạn cần chọn các vấn đề rất nhỏ, học những thứ rất nhỏ để các bạn có thể làm được và quan trọng, bạn phải có tự tin. Khi học, các bạn cần học 3 chiều. Học theo chiều dọc là học với thầy. Học theo chiều ngang là học lẫn nhau. Học theo đường chéo, học với diễn giả, chuyên gia bên ngoài.”
Tiếp tục chương trình, anh Quang Anh đã đưa ra một nhận định về việc làm giáo trình và đặt câu hỏi cho TS. Đinh Thị Thanh Vân như sau: “Theo tôi biết, các diễn giả đều có thời gian trải nghiệm nền giáo dục quốc tế. Chuyện sách, giáo trình nghiên cứu không còn mới mẻ. Ở Việt Nam cũng đã có những giáo trình cho bộ môn này. Việc có một một cuốn sách mới về nghiên cứu khoa học chen chân vào thị trường thì có phải là một điều gì mới không hay là cũ người mới ta?”
TS. Đinh Thị Thanh Vân đã trả lời như sau: “Trong quá trình biên soạn chương trình, chúng tôi có lồng ghép các nội dung làm khoá luận, nghiên cứu khoa học. Chúng tôi đã tìm khá nhiều tài liệu cho các khoá như này. Trên thị trường, có rất nhiều cuốn sách dạy về nghiên cứu khoa học cho sinh viên, nghiên cứu sinh, sinh viên cao học nhưng đây là cuốn sách đầu tiên mà tôi cho rằng nó đơn giản, dễ hiểu, mang phong cách tối giản. Nó giúp cho người làm nghiên cứu vừa mở cuốn sách ra đã làm thấy dễ chịu, đơn giản, đúng vào vấn đề mà mình quan tâm, không phải là một cuốn sách quá phức tạp trong một trình độ chuyên sâu rồi. Cuốn sách này rất phù hợp với các bạn sinh viên mới làm nghiên cứu khoa học hoặc những người đã làm nghiên cứu khoa học từ lâu quan tâm đến một số vấn đề, muốn tìm hiểu ngay. Bởi hiện nay chúng ta không có quá nhiều thời gian thì một cuốn sách đi đúng trọng tâm sẽ giúp chúng ta sử dụng thời gian có hiệu quả nhất.”
Host Quang Anh đã có những chia sẻ: Đại học là tự học. Chúng ta đang ở trong mùa tuyển sinh, thầy cô đều tư vấn các bạn thoát ra khỏi môi trường phổ thông thì tự học là cốt lõi ở môi trường đại. Chúng ta cần những cái gì để tự học. Mô hình micro – researching, micro – learning, học từ những cái nhỏ nhất là điều rất quan trọng trong mô hình tự học này. Với cuốn sách này thì tinh thần của việc tự học từ những bước nhỏ sẽ được thể hiện như thế nào?
ThS. Dương Trọng Tấn: “Từng bước nhập môn Nghiên cứu Khoa học xã hội là một mảnh ghép hoàn hảo cho Research Coach. Đây là công trình trải qua thời gian trải nghiệm 5 năm, được anh Hiệp đóng gói để truyền tải đến nhiều người hơn. Cuốn sách có thể dùng được cho những bạn từ cấp 3 trở lên, cho doanh nhân, cho người đi làm… chứ không riêng gì giới nghiên cứu. Tại sao nó có thể làm như thế? Chúng ta cố gắng bẻ nhỏ các bài học làm sao để người học trong thời gian ngắn có thể hiểu được. Nếu chúng ta dạy học bằng cách kể chuyện thì rất dễ học nhưng để dạy ngắn lại rất mất công. Cuốn sách này là sự đóng gói của một quá trình rất dài và sẽ được minh chứng sau nhiều lần tái bản sau.”
Host Quang Anh: So sánh với các nước trong khu vực và thế giới thì Khoa học xã hội tại Việt Nam vẫn có size (cỡ) khiêm tốn. Không nói đến câu chuyện rào cản ngoại ngữ, mà câu chuyện về cách thức, phương pháp luận khiến người đọc cảm thấy độ nghiêm túc và có chiều sâu. Đây có đúng với hiện trạng của giáo dục Việt Nam không?
TS. Phạm Hiệp: “Ngoài phần cách thức thiết kế và content thì cách làm truyền thống (sử dụng ngân sách của trường > viết sách > in giáo trình trong trường khoảng 300 cuốn. 300 cuốn này để trong thư viện, bán sinh viên là hết, người ngoài muốn tiếp cận sẽ rất khó khăn) nó cũng là thứ mình cần làm khác. Trong thời đại thông tin, tri thức như ngày nay thì cách này đã không còn hiệu quả. Khi làm cuốn sách này, tôi đã làm theo cách ngược lại. Tôi làm cùng học viên, học viên cũng sẽ là người cho tôi feedback luôn. Khi xuất bản xong, tôi kết nối với nhiều trường đại học, đồng nghiệp cấp lãnh đạo sẵn sàng cho tiền để tôi làm sách. Nhưng tôi tìm kiếm sự giống nhau ở Quảng Văn muốn chia sẻ tư tưởng giống nhau ở Quảng Văn. “Hãy để xã hội, người đọc đánh giá”. Vì vậy, tôi quyết định làm sách theo hướng thương mại. Nếu quý vị đọc sách thì có hai tác giả ở Mỹ đã ảnh hưởng đến tư duy của tôi.”
Host Phan Quang Anh: Một trong các vấn đề là sách giáo trình đại học in không đẹp, chất lượng in không được bắt mắt, không được đầu tư phụ kiện như ở các nhà xuất bản thế giới. Giáo trình ở Việt Nam có nhiều kiểu: Scan được bản nào thì dùng, vào thư viên có thì dùng không thì thôi, ra quán photo để mua,… Sách giáo trình thường được nhà nước tài trợ với giá thành rẻ nhưng thiếu tính thẩm mỹ để mọi người nghĩ nó đang được nâng niu. Giới trẻ bây giờ đòi hỏi rất cao, có bản giới hạn, có phụ kiện,… Điều đó làm hình thành những thị trường chợ xám và chợ đen buôn bán sách. Sách giáo trình cần xem xét lại xem làm thế nào để chen chân vào đó? Bởi sinh viên là phải có giáo trình, còn truyện tranh, tiểu thuyết có thể có hoặc không. Làm thế nào để giáo trình có được chất lượng thầm mỹ, nội dung và tạo được sức ảnh hưởng, sức quyến rũ với sinh viên và cao học? Điều này rất là khó bởi nhà xuất bản phải cân đối để vừa có lãi nhưng để sinh viên vẫn có thể mua được. Sức sống của một cuốn sách là sức sống ở trên giá của một cuốn sách. Bạn có đang cảm thấy thân cận với cuốn sách giáo trình của mình không? Phần phương pháp nghiên cứu luận văn, luận án tại việt nam có vấn đề. Một luận văn 100, 200, 400 trang thì ở việt nam chỉ viết 5 – 10 trang là xong, và khi đọc thì đến một nửa là có vấn đề. Khi đưa ra hội đồng, nếu một người đủ sát sao về phương pháp nghiên cứu sẽ phát hiện ra. Vậy, đây có phải vấn đề quan trọng cần lưu ý khi chúng ta nói về dạy phương pháp nghiên cứu khoa học?
TS. Đinh Thị Thanh Vân: “Khi giảng dạy ở nước ngoài, chúng tôi được trang bị rất nhiều giáo trình miễn phí. Việc sử dụng giáo trình không hề đơn giản ở Mỹ. Vai trò của nhà xuất bản đống vai trò rất quan trọng xuất bản giáo trình. Bởi cuốn sách nó bao gồm rất nhiều thành phần khiến giảng viên lựa chọn giảng dạy như video, case study,… Ở Việt Nam, quá trình xuất bản sách là một quá trình quá dài, thông qua hội đồng, chi phí,… Mình phải nhìn nhận thẳng thắng là nhiều giáo trình được copy, dịch lại từ nước ngoài chứ không phải do tác giả viết. Việc giáo trình có rất vấn đề để nói. Với tôi, tôi luôn khuyến kích sinh viên mua những cuốn sách hữu ích và giảng viên cũng phải làm gương về điều đó.”
ThS. Dương Trọng Tấn: Về việc dạy nghiên cứu khoa học, Sinh viên làm luận văn có vấn đề, ở nhà trường quy trình làm giáo trình có vấn đề. Mấu chốt là người dạy có thực chiến không, người học có học thực chiến không? Bình thường thì có thể học ở trường này, trường kia nhưng chỉ đọc sách, thi. Tôi nhìn thấy một thực trạng của học chay. Mô hình của anh Hiệp là học đi đôi với làm. Người đi dạy đã bẻ được thành các hoạt động để người học có thể đi làm. Sau một khoảng thơi gian nữa thì nó sẽ thành một quy trình chuẩn.
